معرفي استان يزد

پيشينه تاريخي

بناي اوليه يزد را برخي مورخان به زمان ضحاك نسبت مي دهند، همچنانكه از ميبد و ابركوه دو شهر تاريخي ديگر استان، در زمان سليمان نبي و ابراهيم پيامبر خبر داده اند. واژه يزد نيز واژه اي باستاني است كه ريشه در”يزت Yazt” يا “يشت Yast” به معناي ستايش، نيايش، پرستش، ايزد و … دارد. يكي از فصول پنجگانه اوستا، كتاب مقدس زرتشتيان هم “يشت Yast” ناميده مي شود.

003

از سوي ديگر مجموعه آثار باستاني پراکنده در سطح استان حكايت از پيشينه فرهنگي و تاريخي پربار اين ديار مي نمايد. آثاري چون دست افزارهاي سنگي در دره هاي شيركوه، سنگ نبشته هاي كوه ارنان، و تكه سفل هاي منقوش نارين قلعه ميبد كه متعلق به دوره ايلامي هستند. علاوه بر اين روايتي كانون مدنيت اين استان را چهار نقطه باستاني مهريز و فهرج، يزد، رستاق و اردكان و ميبد مي داند. پژوهشگران اين نقاط را كه در مسير شاهراه هاي باستاني ري – كرمان و پارس– خراسان قرار داشتند، جزو سرزمين دوردست مادها شمرده اند. اما بر اساس ديگر شواهد و مستندات مي توان از اهميت و نقش ويژه يزد در دوران هخامنشي سخن گفت. وجود راههاي بزرگ، تاسيسات راهداري و مراكز پستي و چاپارخانه هاي متعدد، در واقع يزد را در يك هيبت مرزبان و نگهبان راههاي مهم ايران آن زمان، در آورده بود. وجود پاره اي از يادگاري هاي كهن ديني نشان مي دهد پيش از فراگير شدن آيين “نوزرتشتي” در اين منطقه، اديان بستاني ديگري در اين سرزمين رواج داشته است. از جمله اين اديان مي توان به آيين مهر پرستي و نيايش آناهيتا اشاره كرد.

از ديگر نشانه هاي گوياي تاريخ ديرين يزد، وجود سرو پنج هزار ساله ابركوه و كشف سكه هايي مربوط به زمان پوراندخت ساساني است كه در ميبد ضرب شده است.

يزد در دوره اسلامي

سرزمين يزد به دليل قرار گرفتن در كنار شاهراه اصلي شرق و غرب ايران باستان، در نخستين دوره هاي اسلامي به دست مسلمانان افتاد. گروهي از قبايل “بني تميم” و “بني عامر” در يزد مستقر شدند و كوي عرب ها را تشكيل دادند.

پس از تسلط “ديلميان” بر جنوب و غرب ايران، گروهي از علويان نيز با مهاجرت به يزد، كوي حسينيان را بر پا ساختند. سرشناس ترين مهاجر علوي، امامزاده سيد جعفر نام داشت كه آرامگاهش از ديرباز زيارتگاه مردم است.

سلسله ها و حكامي كه پس از اسلام بر يزد حكومت كرده اند، عبارتند از آل كاكويه كه مساجد، مدارس و قناتهاي متعددي در دهات واطراف شهر يزد احداث كردند. اتابكان، مغولان، آل مظفر كه در زمان حكومت هفتاد و هفت ساله آنها منطقه يزد به اوج شكوفايي فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي رسيد. تيموريان، صفويان كه در اين دوره افراط در تعصبات مذهبي و كشتارهاي بي مورد آنها، خسارت معنوي بزرگي را به ايران بويژه يزد وارد كرد، افشاريان و قاجاريه كه آثار متعددي از اين دوران براي يزد به يادگار مانده است.

  جاذبه هاي گردشگري

مجموعه امير چقماق: امير جلال الدين چقماق از سرداران و امرا شاهرخ تيموري و حاكم يزد در قرن هشتم ه.ق با همكاري همسر خود بانو خاتون در جهت آباداني يزد مجموعه اي شامل تكيه، ميدان، حمام، كاروانسراها، چاه آب سرد و از همه مهمتر مسجد امير چقماق را بنيان نهادند. سنگ نصب شده در كرباس مسجد به طرف ميدان و نثر وقفنامه برآن به خط نسخ، شبكه هاي ظريف از كاشي هاي معرق دور خارجي گنبد محراب صفه اصلي با طاقنماي مقرنس كاري، اين مسجد را از نظر مرتبه زيبايي بعد از مسجد جامع قرار داده است. اين بنا مسجد جامع نو نيز ناميده شده است.

مسجد جامع كبير: مسجد جامع كبير يزد يكي از با ارزش ترين ميراث تاريخي، هنري و گنجينه اي از معماري اسلامي است. از امتيازات هنري و معماري اين مسجد می توان به قدرت و استواري كاشيكاري هاي نفيس و زيباي لاجوردي آن اشاره كرد. داخل قسمت تابستانه مسجد محرابي قرار دارد كه داراي كاشيكاري زيبايي است. بربالاي اين محراب وجود دو نقش جالب است. يكي از  اين نقش ها تركيب دو كلمه علي و محمد (علي به رنگ سفيد و محمد به رنگ آبي)كه هر كدام شش بار تكرار شده است، به صورت قرينه در دو طرف به وجود آمده است. نقش ديگر كه نشانه و آرم مسجد است گنبدي كوچك و چسبيده به ديوار است. اين نقش تنها در اين مسجد ديده شده است. اما نكته جالب ديگر در اين ميان اين است كه مردم معتقدند خاك كاشي و خاك كليه مصالح آن از كربلاست و براي ساختن آن بجاي آب از گلاب استفاده شده است. سردر رفيع  و زيباي آن از ديگر ويژگي منحصر به فرد است كه ارتفاع آن 24 متر مي باشد. اين در يكي از بلندترین ايوان هايي است كه در ايران ساخته شده است. گفتني است قدمت اين مسجد به قرت هشتم ه.ق بر مي گردد و به شماره ثبتي 206 و در تاريخ 31/4/1313 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است.

آتشكده زرتشتيان: يكي از اماكن مربوط به زرتشتيان آتشكده آنهاست. اين بنا در خيابان  آيت الله كاشاني واقع گرديده  و شامل ساختمان مشجري است كه در قرن اخير ساخته شده است. در اين محل آتش مقدس كه براي زرتشتيان مقدس             مي باشد به هزار و پانصد سال مي رسد. آتش در محفظه اي بلند تر از سطح زمين در اتاقي نسبتا وسيع و دور از تابش خورشيد قرار گرفته و اتاقهايي براي مراسم نيايش پيرامون آن طراحي شده است.

باغ دولت آباد: باغ دولت آباد يكي از باغهاي معروف ايراني است كه در زمان محمد تقي خان (دوره زنديه) طراحي و ساخته شده است. اين باغ از قناتي با همين نام مشروب مي شود و جريان آب در باغ استخوان بندي طراحي آن را تشكيل مي دهد. عناصر متشكله مجموعه چنين است: عمارت سر در جنوبي، شترخان و اصطبل ها، عمارت حرمسرا و عمارت هشتي و بادگير، آشپزخانه، عمارت تالارآينه سر در اصلي و آب انبار دو دهانه، جالبترين بناي مجموعه را عمارت هشتي و بادگير تشكيل مي دهد كه تلفيق جريان آب و هوا به زيباترين شكل صورت گرفته است. بادگير باغ دولت آباد با 8/33 متر بلندي از سطح زمين شاهكار مهندسي و نشانه نبوغ معماران يزدي است.

دخمه زرتشتيان: دخمه در فرهنگ فارسي به معناي گورخانه گبرا مي باشد.دخمه در انتهاي جنوبي شهر يزد در حوالي منطقه صفائيه در بالاي تپه اي نسبتا مرتفع وجود دارد، يكي كه قديمي تر است بنام هانچكي هاتريا (زرتشتي هندي الاصل) و ديگري كه جديد تر است بنام گلستان معروف است در وسط اين دو دخمه چاله اي سنگي وجود دارد كه زرتشتيان مردگان خود را در آن مي انداختند. اين اثر مربوط به دوره قاجار مي باشد. دخمه گلستان داراي قطر 25 متر و ارتفاع ديوار از سطح تپه 6 متر است و دخمه ها نجكي داراي قطر 15 متر مي باشد.

حمام خان: حمام خان به گرمخانه نور نيز شهرت دارد. سابقه احداث حمام به سال 1212 ه.ق بر مي گردد.و در تاريخ 1242 ه.ق مورد تجديد بنا و تزئينات قرار گرفت .تزئينات حمام خان بسيار ساده بوده است به بطوريكه مهمترين تزئين آن نقاشي هاي بخش شاه نشين مي باشد. مساحت حمام 1170 متر مربع و زير بناي آن 900 متر مربع مي باشد.

خانه لاريها: اين خانه در سال 1286 ق ساخته شده مالك آن حاج محمد ابراهيم لاري بوده است. سابقاً بعنوان خانقاه نعمت اللهي از آن استفاده مي شد. مساحت آن حدود 1700 متر و زير بنائي معادل 1200متر مربع داراست. درها، پنجره ها، ارسي ها و اتاقهاي آئينه كار و نقاشي شده آن يكي از نمونه هاي عالي خانه هاي اعياني قرن سيزدهم است.

خانه ملك التجار: اين خانه نمونه در حدود يكصد و بيست سال قبل در يكي از بازارهاي مهم شهر ساخته شده و متعلق به ملك التجار است. مدخل خانه به اسلوب روزگار خود داراي كوچه اي دراز و باريك و ديوارهاي بسيار بلند است. تزئينات داخلي اتاق هاي آن دست كمي از خانه هاي قديمي ديگر ندارد. نقاشي اتاق هاي اين خانه كار  يك نقاش شيرازي است كه از حيث اسلوب كاملاً با نقاشي هاي عمارت نارنجستان شيراز همسان است. اين خانه در حال حاضر تبديل به مهمانسراي سنتي شده است.

آب انبار شش بادگيري: در يزد بيش از 75 آب انبار وجود دارد. اين آب انبار داراي شش بادگير مي باشد و 180 سال پيش در دوره قاجار ساخته شده است. از ويژگي هاي مهم اين اثر تاريخي دو دهانه بودن اين آب انبار است كه داراي تزئينات مقرنس كاري مي باشد.و داراي 55 پله ورودي در قسمت جنوبي است كه بين پله 25و 26 از بالا يك هشتي با سنگ فرش آجري قرار دارد.

مدرسه ضيائيه(زندان اسكندر): اين ساختمان مشهور به زندان اسكندر  مي باشد و متعلق به سال 631 ه.ق است و باني آن شرف الدين علي رضي است. اين مدرسه در محله نهادان و در مجاورت بقعه دوازده امام قرار دارد.

موزه آئينه و روشنايي: سبك معماري اين ساختمان تركيبي است از معماري سنتي و معماري اروپايي و شامل اتاق هايي رو به استخر يا نشيمن بهاري، اتاق خواب، قسمت شاه نشين، حوضخانه و سرويس است. قدمت قديمي ترين قسمت ساختمان كه با مصالح سنتي ساخته شده حدود 60 سال و از ساخته هاي دوران پهلوي است.

موزه آب: اين بنا به وسعت 720 متر مربع و متعلق به دوره قاجار مي باشد. اشياء موجود در اين موزه شامل وسايل حفر قنات، ابزار و دوات اندازه گيري حجم آب، وسايل تامين روشنايي در قنات، اسناد و مدارك خريد و فروش، وقف نامه هاي قديمي، كتابچه ميراب ها و اسناد توزيع آب و … مي باشد.

موزه وزيري: در اين موزه آثار تاريخي فرهنگي زير مورد بازديد علاقه مندان قرارمي گيرد.كتب و قرآن هاي نفيس خطي، اسناد و قباله ازدواج، وقف نامه ها، سكه هاي ضرب يزد از قرن 7 تا دوره قاجار، فرمان هاي سلاطين و حكام رجال و ابنيه هاي تاريخي، پارچه ترمه و ظروف سراميك و مسين .

موزه سكه و مردم شناسي حيدرزاده: از ويزگي اين بنا گچ بري هاي زيبا با نقوش اسليمي منقوش به اشعار واقعه كربلا ، تالار بزرگ و كاربندي هاي بالاي درب هاي مجاور به حياط، گنجينه هاي زيباي چوبي وكرياس ورودي با گچبري زيباي سقف آن است.

موزه علوم يزد: فضاي اين موزه دو بخش است، قسمتي از بخش تحتاني دبيرستان ايرانشهر به مساحت 3500 متر مربع كه قدمت آن به سال 1314 هجري شمسي بر مي گردد. طراح ساختمان معمار فرانسوي آندره گدار است، بخش ديگر در يك ساختمان قديمي با معماري زيبا با مساحت 1500 متر مربع كه هر دو بخش به هم متصل است.

امازاده جعفر: امامزاده جعفر از نوادگان امام صادق (ع) و از مهمترين زيارتگاه مورد احترام مردم يزد، در محله قديمي مصلي عتيق واقع شده است. وي در زمان خلافت متوكل عباسي از مدينه به يزد مهاجرت كد و به شاگردي در دكان آهنگري پرداخت. وي در سال 423 ه.ق در گذشت و در محل فعلي دفن شده است.

مسجد ملااسماعيل: اين مسجد بزرگ در جنوب ميدان خان قرار گرفته است و اثر همت والاي آخوند ملا اسماعيل عقدايي در سال 1222 مي باشد، اين مسجد مشتمل است به ايوان وسيع با دهنه 75/15 متر و شبستان با 32 ستون و گنبدهاي بسي عالي ، نقش و نماي آجري درگاهها و گاهي تلفيق شده به كاشي و سنگ مكتوب در طرف چپ بالاي سر در ورودي با مطالبي با خط نستعليق و سنگ لوحه هاي مختلف.

مسجد شاه  طهماسب: اين مسجد در ميدان بعثت واقع شده است و باني بناي آن بيگم دختر شاه طهماسب صفوي است كه به همسري نورالدين ميرميران از خاندان شاه نعمت الله درآمد، از بناي قديم آن چيزي باقي نمانده مگر دو سنگ مرمر يكي در محراب و ديگري بر ستون ميدان.

مسجد فرط: مسجد كوچكي واقع در محله دارالشفا كه گفته شده بعد از خروج ابومسلم در خراسان و تسلط او بر يزد، آنرا ساخت و امام رضا (ع) هنگام سفر از مدينه به خراسان دراين مسجد عبادت نموده است، بر اساس سنگ محراب آن زمان احداث آنها را حدود هشتصد تا نهصد سال تخمين مي زنند.

مسجد ريگ: اين مسجد كه كاروانسراي مخروبه بوده است توسط امير معين الدين اشرف بنا گرديد. منار گلي مزين به كاشي با خطوط و نقوش مهندسي، قفسه اي چوبي در بالاي منار كتيبه خط ثلث بر كاشي معرق در سه طرف در، در كنده كاري دو لنگه اي، كاشي هاي شش ضلعي فيروزه اي و آبي با حاشيه هاي سياه سفيد مرسوم قرن نهم هجري در بدنه محراب و طاقنماي محراب با گچكاري مقرنس از برجستگيهاي اين بنا به شمار مي رود.

مسجد چهل محراب: اين بنا در قرن هفتم هجري توسط خواجه شمس الدين محمد بنا شده است. علت شهرت آن به چهل محراب آن است كه در آن چهل محراب كاشي تعبيه شده بود. در حال حاضر فقط شش قطعه از كاشي باقي مانده است.

مسجد جامع فهرج: اين مسجد كه در 30 كيلومتري شرق يزد قرار گرفته، از خشت و گل ساخته شده است. تاريخ بناي آن به صدر اسلام باز مي گردد. اين مسجد در تاريخ معماري اسلامي- ايراني از اهميت ويژه اي برخوردار است. ستون هاي قطور و پوشش تاق آن از نوع پير گهواره اي است و مناره مسجد كه از گل ساخته شده است به دوره هاي بعدي مربوط مي باشد.

جغرافیاي طبيعي

استان يزد با وسعتي حدود يكصد و سي هزار كيلومتر مربع در فلات مركزي ايران واقع شده و داراي آب و هواي اقليمي گرم و خشك بياباني است، اما برخي شرايط محلي چون ارتفاعات    شيركوه، شعاع وسيعي از منطقه را تحت تاثير عوامل مثبت آب و هوايي قرار داده است. از سوي ديگر وجود كوير هاي نمك و دشتهاي وسيع و عريان در مركز و شرق استان، بر ميزان درجه خشكي و شدت شرايط كويري آن افزوده است. در اين استان نوسان دما زياد است و بين 20 تا 46 درجه تغيير ميكند. از اين رو استان يزد داراي دو فصل است: فصل بلند گرما ( اسفند تا مهر) و فصل كوتاه سرما ( از آبان تا اواخر بهمن ) معمولا سردترين ماههاي سال در اين استان، دي و بهمن و گرمترين ماه سال تير مي باشد.

 

 

ارتفاعات استان يزد

كوهها:

شيركوه مهمترين ناهمواري استان است كه به صورت ديواره اي كوهستاني بخش مركزي استان را از چالهء ابر كوه جدا ميسازد. ارتفاع قلهء شير كوه 4075متر است و با شهر يزد 20كيلومتر فاصله دارد. از ديگر قلل ارتفاعات شيركوه ميتوان به قله سعيدي با ارتفاع 3320 متر و لورگ با ارتفاع 1525متر اشاره كرد.

كوه خرانق: كوهي در شمال شهر يزد كه بلندترين قله آن 3158متر ارتفاع دارد. از ديگركوههاي يزد ميتوان به چك چك ، اشتري و هامانه اشاره كرد.

كوير: كوير اردكان (سياه كوه) ، كوير ابركوه ، تاغستان و كوير در انجير از معروفترين كويرهاي استان يزد به شمار ميروند.

 

 

منابع آب:

آبهاي محلي

به علت كمبود ريزشهاي جوي، هيچ گونه رود خانهء دائمي در اين منطقه وجود ندارد .

تنها تعدادي مسيل كه گاه در سالهاي پر باران از چند ساعت تا چند ماه آب دارند به چشم ميخورند مه كه معروفترين آنها عبارتند از : صادق آباد- اسلاميه، تفت- فخر آباد و مسيل دو كالي در خرانق.

آبهاي زير زميني

سفره اصلي آبهاي زير زميني استان يزد از جنوب فهرج تا شمال اردكان گسترده است. بهره برداري از اين سفره از طريق قنوات و چاههاي عميق صورت ميگيرد.  هم اكنون 367 رشته قنات يا كاريز، 370 رشته قنات كوهستاني و سه هزار حلقه چاه عميق و نيمه عميق در اين استان قرار دارند. قنات اهرستان كه سابقه ي حفر يكي از قناتهاي آن به 700 سال پيش بر ميگردد، قنات دولت آباد كه 70 كيلومتر طول دارد قنات غياث آباد پشت كوه كه سابقهء آن به 1000 سال بر ميگردد و قنات زارچ از مشهور ترين قناتهاي استان يزد مي باشد.

چشمهء غربالبيز: چشمه اي تاريخي است كه به ويژه در فصل بهار، محلهء تفريح بسياري از مردم يزد به شمار ميرود.

 

 

جغرافياي انساني

جمعيت استان يزد در حال حاضر حدود900000 نفر است كه 78% اين جمعيت در شهرها و 22% در روستاها زندگي ميكنند، مردم اين استان از نژاد آريايي و ايراني هستند و به زبان فارسي رايج و لهجه اي كه جزء نيم زبانهاي مركزي دسته باختري طبقه بندي شده است سخن ميگويند. زبان زرتشتيان يزد، به زبان فارسي است و در برخي روستاها مانند روستاي زين آباد نيز زبان دري اصيل رايج است. قريب به اتفاق مردم استان يزد، مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفري هستند و بر اساس سرشماري سال 1375 تعداد 3879 زرتشتي، 780 نفر مسيحي و 100نفر كليمي در اين استان زندگي ميكنند.

جغرافياي سياسي و اقتصادي

در حال حاضر اين استان داراي ده شهرستان، بيست و يك بخش، پنجاه و يك دهستان و حدود پنج هزار روستا است كه تعداد 1323 روستاي آن داير و بقيه به دليل مهاجرت متروك مانده اند.

شهرستانها

يزد : شهرستان يزد به وسعت 2397 كيلومتر مربع و جمعيت چهار صد و پنجاه هزار نفري به عنوان مركز استان يزد به شمار ميرود. يزد اولين شهر خشت خام و دومين شهر تاريخي جهان است. اين شهرستان ملقب به دارالعباده نيز مي باشد.

ميبد : كوچكترين شهرستان استان كه شامل يك بخش مركزي و دو دهستان است و يكي از نمونه هاي نادر شهرهاي باستاني ايران به شمار ميرود. يك روايت افسانه اي از ساخت اين شهر در زمان كيومرث و آمدن انسانها از راه آب و دريا به اين منطقه حكايت ميكند.

اردكان : شهرستاني با بيش از 24 هزار كيلومتر مربع وسعت كه در 60 كيلومتري شمال غربي استان قرار گرفته و گفته ميشود كه در قرت هفتم هجري قمري بنا گذارده شده است. مردم اين منطقه بيشتر به كشاورزي و باغداري اشتغال دارند.

صدوق : شهرستاني در شمال غربي استان با وسعت 5467 كيلومتر مربع كه داري دو بخش و سه دهستان مي باشد. مركز آن، شهرستان اشكذر است.

طبس : شهرستان طبس با وسعت 55464 كيلومتر مربع بزرگترين شهرستان استان است و آب و هوايي  گرم، خشك و كويري دارد. شهر قديم طبس و بسياري از روستاهاي توابع آن، در زلزله شهريور 57 به كلي ويران شدند.

خاتم : بخش عمده اين شهرستان زير پوشش جنگلي قرار دارد و مهمترين قطب كشاورزي استان است. پرنده زيبا و نادر هوبره در شهرستان خاتم يافت ميشود.

تفت : شهرستان تفت با وسعت 5948 كيلومتر مربع در جنوب غربي استان واقع شده و يكي از مناطق خوش آب و هواي يزد به شمار ميرود. بيشترين فضاي اين شهرستان را بويژه در محلات قديمي، باغها تشكيل ميدهند. در تاريخ يزد هميشه آب تفت زبانزد خاص و عام بوده و بزرگترين مراكز پرورش كرم ابريشم و انار نيز در اين شهرستان قرار دارند.

ابركوه : اين شهرستان با وسعت 5641 كيلومتر مربع در غرب استان واقع گرديده است. شهرستان ابركوه در قديم به عنوان يكي از شعب راه ابريشم، پر رونق و آباد بوده است.  تپه هاي سياه رنگ اطراف ابركوه را به زمان برافروختن آتش ابراهيم (ع) نسبت ميدهند. اين شهر در يكصد و چهل كيلومتري يزد قرار دارد.

مهريز : بناي شهرستان مهريز را به مهرنگار دختر انوشيروان و بناي روستاي خورميز در نزديكي مهريز را به هرمز نسبت داده اند. در اين شهرستان كه در سي كيلومتري جنوب يزد قرار دارد، بيشتر مردم به كشاورزي اشتغال دارند.

بافق : شهرستاني در جنوب شرقي يزد كه به علت فراواني درختان خرما، ساخت صنايع دستي وابسته به نخل در آن رونق ويژه اي دارد. بافق در فاصلهء يكصد و بيست كيلومتري يزد قرار دارد.

منابع اقتصادي استان يزد

نام استان يزد از ديرباز با صنعت و فعاليت هاي توليدي همراه بوده و در حال حاضر قريب به 2200 واحد توليدي و صنعتي داراي پروانه بهره برداري هستند كه در اين ميان نساجي، كاشي وسراميك از جايگاه ويژه اي برخوردارند.

معدن: استان يزد در مجموع با چهار ميليارد تن ذخاير زمين شناسي يكي از مهمترين مناطق معدني ايران به شمار مي رود.

كشاورزي و دامپروري: شيوه كشاورزي نيمه سنتي و نظام خرده مالكي و دهقاني، بر كشاورزي استان يزد حاكم است و در حال حاضر بيش از 110 هزار هكتار از اراضي استان، زير كشت محصولات باغي و زراعي قرار دارد.

فرهنگ عامه

جشن و اعیاد : عيد نوروز، سيزده بدر، اعياد مذهبي و جشن هاي مخصوص مراسم هايي چون ازدواج از مهمترين جلوه هاي فرهنگي و مذهبي اين استان هستند كه مردم چون ساير ايرانيان با رسوم ويژه و متنوع، آن را گرامي مي دارند.

آيين سوگواري : پخت آش پشت تابوت . نوعي نان روغني موسوم به سوروك از جمله مراسمي است كه مردم يزد در هنگام مرگ بستگان خود انجام مي دهند. يكي ديگر از آيين هاي ويژه، نخل بندي و نخل گرداني در ماه محرم است. نخل يا نقل به عنوان نماد از تابوت شهداي كربلا از جنس چوب است و آن را به شكل برگ درخت و يا سرو مي سازند. در هنگام محرم مردم زير پايه هاي نخل رفته و آن را با عظمت تمام به حركت در آورده و چون جنازه اي با شكوه از ميان موج جمعيت عبور   مي دهند. راه اندازي مراسم سقا در مراسم عزادراي امام حسين (ع) كه متشكل از گروهي نوجوان سياهپوش است كه به مردم با مشكهاي خود آب مي دهند و آراستن اسب زين كرده اي كه كتل نام دارد و نماد اسب امام حسين (ع) مي باشد، از ديگر آيين هاي ويژه ماه محرم به شمار مي روند.

جشن هاي زرتشتيان: در هر ماه، هنگامي كه نام ماه و روز با هم يكي مي شوند، زرتشتيان ساكن يزد، جشن هايي برگزار مي كنند كه در اين حشن ها نوروزگان، مهرگان و سده از همه مهمتر است.

در جشن نوروزگان در شب قبل از عيد نوروز، هنگامي كه تاريكي آخرين شب سال رنگ مي بازد، زرتشتيان بر بام خانه هاي خود آتش مي افروزند و فرداي آن روز با چيدن سفره هفت سين جشن نوروز را آغاز مي كنند. از مهمترين خوردني هاي اين روز، پالوده مروارد است كه از اوايل زمستان براي تهيه گندم و نشاسته آن دست به كار مي شوند.از ديگر جشن ها جشن مهرگان است كه شش روز به طول مي انجامد و گفته اند به مناسبت پيروزي ايرانيان بر ضحاك بر پا شده است. جشن سده يا جشن پيدايش آتش نيز از ديرباز رواج داشته و در صدمين روز زمستان برگزار مي شود.

جشن گاهان بار يا جشن هاي فصلي: اين جشنها سمبل شش مرحله آفرينش هستند و جزو جشن هاي مذهبي زرتشتيان محسوب مي شوند. در اين جشنها موبدان و مردم گرد هم مي آيند و سرودهاي اوستا را مي خوانند.

جشن هيرومبا: جشني شبيه آتش افروزي جشن سده كه هر سال در هفته آخر ماه فروردين در شرف آباد اردكان برگزار مي شود و مراسم آن دو روز طول مي كشد.

مراسم سدره پوشي: در اين مراسم كه اكثر افراد فاميل حضور دارند، هنگامي كه دختر يا پسر به سن سدره پوشي (هفت تا ده سالگي يا سن تكليف ) مي رسند جشني از طرف والدين و طي مراسم خاصي دختر يا پسر سدره مي پوشند. زرتشتيان همچنين در مراسم عقد كنان و عروسي نيز آئين هاي ويژه اي دارند كه يادگار ايران باستان مي باشد. آنها براي مراسم دفن مرده ها نيز مراسم خاصي را رعايت مي كنند.

جشن عيد مسيح يهوديان : اين مراسم از طرف اقليت كم تعدادي يهودي به مدت هشت روز و به مناسبت نجات قوم بني اسرائيل توسط حضرت موسي (ع) در كنيسه هاداش يزد برگزار مي شود.

خوراكي ها و شيريني هاي يزدي

شولي: آشي است كه با حبوبات و سبزي پخته مي شود و در بين مردم يزد محبوبيت بسيار دارد.

شيريني پزي: شيرين پزهاي يزد را در اصطلاح خليفه يا حاج خليفه مي نامند. اين خليفه هاي هنرمند از 70 سال پيش تاكنون شيريني هاي يزد را به ايران وجهان عرضه مي كند. اين شيريني ها عبارتند از باقلوا، لوز بيدمشك، لوز پسته، لوز نارگيل، قطاب، نان برنجي، حاجي بادام و پشمك كه به همراه صنايع دستي مانند ترمه، دارايي، زيلو،  سراميك و سفال مهمترين سوغاتهاي استان يزد محسوب مي شود.

صنايع دستي و هنرهاي سنتي يزد

قالي بافي : عمده ترين صنعت دستي يزد قالي بافي است.  نقشه هاي اصيل فرش يزد به نام هاي دواتي، گل ماهي، سردار جنگل و كرماني است. حاشيه قهوه اي و زمينه قرمز سير از مشخصات قالي هاي يزد است.

يزد در گذشته يكي از مراكز مهم نساجي ايران بوده است. تعداد كثيري  از مردم يزد و روستاهاي اطراف آنرا در گذشته دستبافان و يا شعر بافان تشكيل ميدادند، ظهور ماشينهاي خودكار بافندگي لطمه اي جبران ناپذيري به اين طبقه زد و تعداد زيادي از آنها مجبور شدند كه به قالي بافي روي آورند. نقشهاي قالي و قاليچه هاي يزد بيشتر تابع كرمان است ولي از نظر رنگ بهتر ميباشد. رنگهاي انتخاب شده آنها بيشتر گياهي و يا رنگهاي شيميايي بسيار ثابت مي باشد. قالي هاي نقش هراتي يزد بسيار معروف مي باشد، دارهاي قالي هاي يزد عمودي و گره هاي آن فارسي باف مي باشد.

زيلو بافي : دست بافتهاي زيباي  هنرمندان اين ديار كه با نوع زندگي مردم كوير همخواني دارد از سابقهء ديرينه اي بر خوردار است. مركز زيلو بافي استان شهرستان ميبد است و قدمت زيلو بافي در اين شهر به دورهء پيش از اسلام ميرسد. زيلو يكي از مناسب ترين و بادوام ترين كف پوشها به ويژه براي مناطق كويري است. در حال حاضر بيشتر توليد زيلو به مصرف كفپوش مساجد و تكايا ميرسد. قديمي ترين زيلو با قرنها سابقه ي بافت هم اكنون در مسجد جامع ميبد است. نقشهاي زيلو به نامهاي پرت توره، زلفك، ركنه دوني ( ركن الدين)، هشت پر كوچك و هشت پر بزرگ، بندرومي و گليم مشهورند.

شعر بافي : كارهاي شعر بافي متنوع و دست بافته هاي آن عبارتند از ترمه، زر بافي، شمد، دستمال، مخمل، دارايي و چادر شب كه در اين ميان ترمه بافي سابقه اي 250 ساله دارد و اين پارچه زيبا همواره جزو سوغاتي هاي يزد تلقي ميشود.

گيوه بافي كه اغلب سرگرمي زنان روستايي در هنگام فراغت از كار است، حصير بافي يا بافت بوريا كه در آن از الياف درخت خرما استفاده مي شود، خورجين بافي يا لبافي، رو فرشي، احرامي و نمدمالي از ديگر هنرهاي دستي هنرمندان يزدي به شمار مي روند.

ترمه : ترمه پارچه اي است در نهايت زيبايي كه تار آن از ابريشم طبيعي تابيده و پودش از ابريشم يا نخ پشم كرك الوان است.

در قديم ترمه را با انگشتنان دست مي بافتند و هم از اين جهت به انگشت باف هم شهرت داشت. اما در حال حاضر توليد آن نيمه دستي است. ترمه در انواع شال و چارقدي بافته ميشود. نقش هاي عمده ترمه بقه جقه، شاخ گوزني،گل شاه عباسي و گل محمدي است. بافت اين پارچه در ايران سابقه اي 400ساله دارد و ابتدا توسط زرتشتيان از آن براي تهيه شلوارهاي كمري كه مخصوص مجالس عروسي است بهره مي گرفتند.

غير از پارچه زري كه قدمت آن به دوره ساسانيان ميرسد، بافته هاي ديگري چون مخمل، شمد، روتختي، جيم، سجاده، احرامي، قناويز، دنداني، رو فرشي و پارچه دارايي از ديگر هنرهاي زيباي استان يزد است.

حصير بافي : در استان يزد اين هنر دستي منحصراً در شهر بافق و بخش هاي بهاباد و مباركه رايج است، كه از برگها و رشته هاي مويي ساقه ي درخت خرما در اندازه هاي مختلف تهيه مي گردد. محصولات آن شامل بادبزن، سبد، كلاه، حصير و ….. مي باشد.

گيوه بافي : بافت گيوه از گذشته هاي بسيار دور در اين استان معمول بوده و گيوه پاپوش ظريف، سبك، گرم  و بادوام است كه در انواع  مختلف در شهرستانهاي تفت و مهريز، بخش نير، روستاهاي هنزا، بغداد آباد و بهاباد تهيه مي گردد.

زرگري : يكي ديگر از هنرهاي دستي استان يزد زرگري است كه در آن زرگري با طرح هاي بسيار زيبا از نقوش ساده و هندي در تلفيق با سنگ هاي قيمتي، زيورهاي متنوع براي زينت زنان و مردان مي آفرينند. در استان يزد سالهاست كه راسته اي تحت عنوان راسته زرگرها در بازار قديمي خان ساخته شده است.

سفال و سراميك : سفال گري از قديمي ترين و شايد نخستين صنعت دست ساخت بشر از خاك بوده كه قدمت آن در ايران به 600 سال قبل از ميلاد ميرسد. ميبد مركز مهم سفال و سراميك استان يزد است كه عمده فعاليت هاي سفال و سراميك  در آن متمركز شده است.  در اصطلاح محلي به توليدات سفال كواره مي گويند.

با استفاده از منابع گل رسي و با برخورداري از قرنها تجربه و كار آموختگي، توليد انواع ظروف سفالي و سراميكي در ميبد رواج دارد. بخش عمده اي از سفالينه هاي ميبد در داخل استان مصرف مي گردد و بخشي نيز راهي بازارهاي داخلي و خارجي مي شود. سفال و سراميك ميبد با نقش هاي اصيل مرغ و ماهي و خورشيد خانم شهرت دارد.

 

لباس هاي محلي : جبه، ارخالق، قبا، شال، نمد، چوقه، آبدست، شليته (دامن چين چين) و جليقه كه بعضي از اين لباس ها مانند جبه اكنون در مغازه هاي خيابان مسجد جامع عرضه مي گردد.

آهنگري، كاشي سازي، سريشم سازي، قلم زني، چرم سازي، شيشه گري و مو تابي نمونه هايي ديگر از صنايع دستي ديار ماست.

 

admin

پست بعدی

معرفي استان يزد yazd

س دی 17 , 1392
The History According Background According to some historians, the first foundation of Yazd belongs to the time of Zahhak. Also they believe that the constructions of two other historical cities of the province, Meybod and Abarkooh, go back to the time of Solomon and Abraham (pbuh). Yazd is an ancient […]

شاید برای شما جالب باشد